De nacht is haast ten einde

Dit lied is te vinden in de volgende veelgebruikte liedbundel(s):

Liedboek 2013 445 Liedboek voor de kerken Gezang 130 Weerklank 104
Mogelijk staat het ook in andere liedbundels. Kijk hiervoor in de infobox rechts, onder het kopje 'Liedbundels'.

De nacht is haast ten einde
Vorm	Strofelied
Herkomst
Titel	Der Nacht ist vorgedrungen
Taal	Duits
Land	Duitsland
Periode	1938
Tekst
Dichter	Jochen Klepper
Vertaler	Jan Willem Schulte Nordholt Cor Waringa (Fr)
Bijbelplaats	Romeinen 13:11-14 Jesaja 8:23 Jesaja 9:1-6
Metrisch	7-6-7-6-7-6-7-6
Muziek
Componist	Johannes Petzold
Melodie	Die Nacht ist vorgedrungen
Solmisatie	3-6-6-5-3-4-3
Gebruik
Kerkelijk jaar	Adventstijd Kerstnacht
Thema	Licht en duisternis
Liedbundels
Liedboek 2013 445
Liedboek voor de kerken Gezang 130
Weerklank 104
Evangelisches Gesangbuch 16
Evangelisch-reformiertes Gesangbuch 372
Gotteslob 220
Lieteboek 2013 445
Lieteboek foar de tsjerken Gezang 130

De nacht is haast ten einde is een vertaling van het Duitse kerklied Die Nacht ist vorgedrungen. De tekst is geschreven door Jochen Klepper (1903-1942) en vertaald door Jan Willem Schulte Nordholt (1920-1995). De melodie is gecomponeerd door Johannes Petzold (1912-1985).

Opname beluisteren

Opname van de Woensdagvespers vanuit het Hoogkoor van de Martinikerk te Groningen

• Henk Lemckert op Orgel Abdijkerk van Loosduinen C.F. in tenor (liedboekzettingen.nl)

• Cantorij Emmeloord o.l.v. Co Jongsma-Hoekstra; Dirk Donker, orgel op https://www.liedboekcompendium.nl/lied/445-de-nacht-is-haast-ten-einde-4_1_5
• Video: Een bewerking van ‘De nacht is haast ten einde’ door Kees van Eersel, uitgevoerd door het Zeeuws Vocaal Ensemble o.l.v. de componist.op https://www.liedboekcompendium.nl/lied/445-de-nacht-is-haast-ten-einde-4_1_5

Liedbundels

De Duitse versie van het lied staat in het Evangelisches Gesangbuch (EG 16), in Gotteslob (GL 220), in Mennonitischen Gesangbuch (MG 249) en in Gesangbuch Feiern & Loben (FL 190). In Colours of Grace is ook de Duitse, Engelse, Franse, Tsjechische en Noorse tekst opgenomen.

Tekst

De tekst is auteursrechtelijk beschermd en kan daarom hier niet (volledig) worden weergegeven. De woordwolk geeft een indicatie van de taal die in het lied wordt gebruikt.

Woordwolk liedtekst

De tekst is auteursrechtelijk beschermd en kan hier niet volledig worden weergegeven. De eerste strofe luidt:

De nacht is haast ten einde, de morgen niet meer ver.
Bezing nu met verblijden de heldre morgenster.
Wie schreide in het duister begroet zijn klare schijn,
als hij met al zijn luister straalt over angst en pijn.

• Eerste strofe Duitse versie:

Die Nacht ist vorgedrungen, der Tag ist nicht mehr fern.
So sei nun Lob gesungen dem hellen Morgenstern.
Auch wer zur Nacht geweinet, der stimme froh mit ein.
Der Morgenstern bescheinet auch deine Angst und Pein.

Ontstaan en inhoud

Het lied is ontstaan op 18 december 1937. Het is geïnspireerd op de tekst uit de Brief van Paulus aan de Romeinen (Rom. 13:11-12): „Und das tut, weil ihr die Zeit erkennt, nämlich dass die Stunde da ist, aufzustehen vom Schlaf, denn unser Heil ist jetzt näher als zu der Zeit, da wir gläubig wurden. Die Nacht ist vorgerückt, der Tag aber nahe herbeigekommen. So lasst uns ablegen die Werke der Finsternis und anlegen die Waffen des Lichts. (Röm 13,11–12 LUT)“

De tekst staat vol met bijbelse citaten: den „Morgenstern“ (Offb 22,16 LUT), „zur Nacht geweinet“ (Ps 30,6 LUT), „alle Engel dienen“ (Hebr 1,6 LUT), „von Gottes Angesicht kommende Rettung“ (Apg 3,20 LUT), „Gott will im Dunkel wohnen“ (1 Kön 8,12 LUT), „wer dem Sohn vertraut, kommt aus dem Gericht“ (Joh 5,24 LUT), wie auch an zahlreichen Zitaten aus der Gesangbuchtradition, „Angst und Pein“ (Herr Jesu deine Angst und Pein), „dem alle Engel dienen“ (Dies ist die Nacht da mir erschienen), „lässt den Sünder nicht“ (Ist Gott für mich, so trete gleich alles wider mich).

Tekstdichter

Jochen Klepper (1903-1942) studeerde eerst enige tijd theologie, maar koos later voor de journalistiek en de literatuur. Hij woonde vanaf 1932 in Berlijn en was getrouwd met een joodse vrouw die uit haar eerste huwelijk twee dochters meebracht. Toen in 1942 de deportatie van zijn jongste stiefdochter dreigde, koos hij met zijn gezin vrijwillig voor de dood. Na de oorlog werden zijn dagboeken gepubliceerd. Hij is één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de vernieuwingsbeweging rond het kerklied in de Duitse kerken. In 1938 publiceerde hij een bundel gedichten onder de titel Kyrie. Geistliche Lieder.. Dit lied is daarin te vinden onder de titel Weihnachtslied. De teksten van Klepper hebben een hoog bijbels gehalte, waarbij geen ruimte is voor sentimenten. Te midden van de duisternis van zijn tijd en zijn eigen leven schreef hij een lied over het licht.

Muziek

De melodie is van de cantor Johannes Petzold en kreeg een plaats in de bundel Neue Weihnachtslieder, die in 1939, een jaar na de publicatie van Kleppers bundel, verscheen. Kenmerkend voor de vernieuwende stijl van de melodie, geschreven in de barvorm, is het modale karakter ervan, in tegenstelling tot de majeur- of mineurmelodieën uit de 19e eeuw. Een tweede kenmerk is de ritmische structuur die meer overeenkomsten met de tactus heeft, dan met de traditionele maatsoorten.

Muziekuitgaven

Zie Die Nacht ist vorgedrungen (melodie) voor een overzicht van alle (orgel)literatuur en koorbewerkingen van deze melodie.

• Een cantate, gebaseerd op dit lied, is geschreven door Wout van Andel.
• In 'Eredienstvaardig', jrg. 1 (1985) nr. 4, p. 180-183 zijn enkele bewerkingen opgenomen van Willem Mesdag. De eerste bewerking is tweestemmig: vrouwen- en mannenstemmen; eventueel kan de bovenstem door een dwarsfluit meegespeeld worden. De tweede bewerking is voor driestemmig koor geschreven (sopraan, alt en mannenstem); de melodie ligt in de altpartij. Desgewenst is deze bewerking uit te voeren door eenstemmig vrouwenkoor met twee begeleidende instrumenten, bijv. fluit en cello. De derde bewerking is voor vierstemmig koor SATB; ook hierbij zijn verschillende instrumentale uitvoeringsmogelijkheden denkbaar. Oorspronkelijk uitgegeven door de Stichting Centrum voor de Kerkzang.
• Prelude, koraal en naspel over Gezang 130, Jaco van Leeuwen Klavar-versie, Orgelvriend

Hymnologische informatie

• Cor Waringa heeft de Friese vertaling gemaakt: De nacht sil hast ferdwine
• In Gezangboek der Evangelisch-Lutherse Kerk (nr. 11) is een vertaling uit 1954 opgenomen, met als beginregel De nacht is voortgeschreden.

Literatuur

Toelichtingen:

• Liedboekcompendium: https://www.liedboekcompendium.nl/lied/445-de-nacht-is-haast-ten-einde-4_1_5
• Een lied vanuit het duister : gezang 130 / Arie Eikelboom. In: Eredienstvaardig, jrg. 1 (1985) nr. 4, p. 170-176.
• Jan T. Bakker: Gezongen evangelie, blz.47 (Liedmeditatie)
• Pieter Endedijk: Opstapcurcus voor kerkorganisten deel 2, blz.24
• Muziek & Liturgie, augustus 2011, blz. 25 (Wim Kloppenburg)
• Muziek & Liturgie, oktober 2021, p. 26-34 (Jeroen de Haan)
• http://www.wimkloppenburg-hymnologie.nl/lb445.htm

Culturele informatie

• Het Zeeuws Vocaal Ensemble onder leiding van Kees van Eersel nam het lied op in een koorbewerking van Kees van Eersel:

• Het Athesinus Consort Berlin heeft dit lied in het Duits opgenomen in een kleine meerstemmige bezetting.

Externe links

• Artikel van Pieter Endedijk over de inhoud en betekenis van het lied.
• Artikel over het lied op de Duitse Wikipedia.
• Artikel over Jochen Klepper op de Nederlandse Wikipedia
• Artikel over Jochen Klepper op de Duitse Wikipedia

Dit artikel voldoet aan de kwaliteit en uitgangspunten die gelden voor de informatie op Kerkliedwiki. Meer van dit soort artikelen staan in de Etalage.