Kerkliedwiki bundels.png
Kerkliedwiki wijst je de weg naar meer dan 10.000 liederen!

Tips nodig? Zo kun je een lied zoeken. Hier vind je een overzicht van alle liedbundels.
Wil je ons werk steunen? Hier vind je meer over doneren of koop onze unieke Ubi-cari-tas.

Meer weten of vragen over Kerkliedwiki? info@kerkmuzieknetwerk.nl
Kerkliedwiki bundels.png Kerkliedwiki wijst je de weg naar meer dan 10.000 liederen! Tips nodig? Zo kun je een lied zoeken. Hier vind je een overzicht van alle liedbundels.

Op Liturgiewerkplaats.nl bieden we je inspiratie en concrete tips rond kerkmuziek en vieren Abonneer je op de nieuwsbrief.

Wil je ons werk steunen? Hier vind je meer over doneren of koop onze unieke Ubi-cari-tas. Meer weten of vragen over Kerkliedwiki? info@kerkmuzieknetwerk.nl

Jeruzalem, mijn vaderstad

Uit Kerkliedwiki
Ga naar: navigatie, zoeken
Dit lied is te vinden in de volgende veelgebruikte liedbundel(s):
Liedboek 2013 737 (a) Liedboek voor de kerken Gezang 265 (a) Oud-Katholiek Gezangboek 698 (b)
Mogelijk staat het ook in andere liedbundels. Kijk hiervoor in de infobox rechts, onder het kopje 'Liedbundels'.
Jeruzalem, mijn vaderstad
Van Jeruzalem
Vorm Strofelied
Herkomst
Titel Jerusalem, my happy home
Taal Engels
Periode Omstreeks 1960
Tekst
Dichter Francis Baker
Vertaler Willem Barnard
Gerben Brouwer (Fr)
Eppie Dam (Fr)
Durk J. Miedema (Fr)
Bijbelplaats Openbaring 21
Openbaring 22
Herkomst 16e eeuw
Metrisch 8-6-8-6
Muziek
Componist Evert Egberts (b)
Gerrit de Marez Oyens (d)
Melodie Hierusalem my happie home (a)
Auld lang syne (c)
Herkomst This endris night (a)
Solmisatie 1-3-4-5-5-6-7-6-5 (a)
3-3-3-5-5-3-2-1 (b1)
5-5-5-3-3-1-2-3 (b2)
6-6-5-6-5-4-2-4 (d1)
2-4-3-2-1-4-5-6 (d2)
6-2-1-2-6-1-2-6 (d3)
Liedbundels
Liedboek 2013 737 (a)
Liedboek voor de kerken Gezang 265 (a)
Oud-Katholiek Gezangboek 698 (b)
Lieteboek 2013 737 (a)
Lieteboek foar de tsjerken 265 (a)
Randstadbundel 380 (c)
De tale Kanaäns 107
Verzamelde Liederen 173
In wind en vuur I-177a (a); I-177b (b); III-177 (d)
Bijbel voor de kinderen met zingen en spelen 2-316 (d)

Jeruzalem, mijn vaderstad is een lied over de eindtijd. Het is gebaseerd op een oud lied, dat in sommige bronnen wordt toegeschreven aan Francis Baker. De vertaling en bewerking is van Willem Barnard (1920-2010). Het kan op verschillende melodieen worden gezongen, waarbij een 15e eeuwse Engelse melodie het vaakst voorkomt: Hierusalem my happie home (melodie).

Opname beluisteren

  • Kerkdienst Christuskerk Bexstraat Antwerpen (20-11-2005)

Tekst

De Nederlandse tekst is auteursrechtelijk beschermd en kan daarom hier niet volledig worden weergegeven. De volledige tekst is hier te lezen. De eerste strofe luidt:

Jeruzalem, mijn vaderstad,
mijn moederhuis, wanneer
zal ik u zien zoals ge zijt,
de bruid van onze Heer?

In de afgelopen jaren zijn er regelmatig discussies (zie hieronder) geweest over de tekst van strofe 19 van dit lied:

19. De negers met hun loftrompet
de joden met hun ster,
wie arm is, achteropgezet,
de vromen van oudsher,

20. van alle kanten komen zij
de lange lanen door,
het is een eindeloze rij,
de kinderen gaan voor.

Wijziging van de tekst in 2021

Voor In wind en vuur, een verzameluitgave met het werk van Willem Barnard die in 2023 is verschenen, is december 2021 door de erven Barnard de tekst van strofe 19 gewijzigd en een woord in strofe 20 aangepast (zij wordt wij):

19. Hoor! Gospelzang, trompetgeschal,
’t halleel – uw Naam is groot.
Loof God die machten breken zal
en van hun tronen stoot.

20. Van alle kanten komen wij
de lange lanen door,
het is een eindeloze rij,
de kinderen gaan voor.

Aanleiding voor deze wijziging is de ophef die met name naar aanleiding van de ‘Black lives matter’-protesten na de gewelddadige dood van George Floyd is ontstaan over de oude tekst. Willem Barnard nam omstreeks 1960 al krachtig afstand van voortgaand racisme. Maar de gevoelswaarde van woorden kan in een halve eeuw verschuiven en dan een bron van aanstoot worden.

De Interkerkelijke Stichting voor het Kerklied (ISK) beveelt het gebruik van de nieuwe tekst van harte aan. Het lied kan zo weer onbevangen gezongen worden. Het verdient dat ook. In Liedboek Online is de tekst aangepast. In de papieren uitgaven wordt de tekst bij herdruk aangepast.

Inhoud

Toelichting Willem Barnard bij het oorspronkelijke lied

De integrale uitleg die de dichter Willem Barnard zelf schreef over het ontstaan en de inhoud van dit lied is te vinden in het Compendium bij het Liedboek voor de kerken van 1973 (kolom 628-629):

"Engelse gezangenboeken schrikken niet terug voor een behoorlijk aantal liederen, ze zijn niet eenkennig en nemen ook graag teksten op die aan of over de grens van het leesgedicht liggen, ze zijn soms hartelijk scheutig als het gaat om volledigheid. Soms zou men wensen een Engelsman te zijn, een zoon van het land waar de litteratuur wordt gewaardeerd. Zo vond ik in het mooie boek Congregational Praise de volledige tekst (26 strofen) van het laat-middeleeuwse lied "Hierusalem my happie home". In Hymns as Poetry, an anthology compiled by Tom Ingram and Douglas Newton (London 1956) is de oorspronkelijke tekst te vinden die overigens alleen in schrijfwijze verschilt van Erik Routley’s redactie in Congregational Praise.

Het is, zo meldt het opschrift "A song made by F.B.P. to the tune of Diana". Dichter en zangwijs zijn onbekend. Maar het lied spreekt voor zichzelf. Het is in al zijn argeloosheid een ontroerend gedicht, dat spreekt van het heimwee dat alle gelovigen eigen is, verlangen naar Jeruzalem, dat wil zeggen: een waarlijk menswaardig bestaan. De angelsaksische boer heeft gehoord van de wonderbaarlijke weelde die kruisvaarders thuis uit Byzantium beschreven. De tekst getuigt van verrukte verbazing om zoveel oriëntaalse weelde, zeldzame kruiden, Byzantijns snoepgoed...!

Deze verrukking, zo eenvoudig en welsprekend tevens, is niet meer waar te maken. Wij zijn geen middeleeuwers meer! Maar een andere mogelijkheid staat open: wij kunnen dit lied over Jeruzalem ombuigen naar de bijbel toe. Openbaring 21 en 22 geven een visioen van "het nieuwe Jeruzalem" en wij doen de dichter van Hierusalem my happie home geen onrecht als we van zijn tekst afwijken naar de Schrift toe. Te licht wordt het speelse van de middeleeuwse tekst Spielerei; te groot is de verleiding in kunstmatigheid te vluchten, wanneer de oprechte naïeviteit ontbreekt. Sophistication doesn’t pay! Daarom heb ik de Engelse tekst als bron van inspiratie met gepaste vrijmoedigheid misbruikt en vooral aan het slot eigen wegen gezocht! Tenslotte ben ik op eenentwintig strofen uitgekomen.

Merkwaardig is het, dat de aanhef van dit zestiende-eeuwse lied zoveel lijkt op die van een Duits lied dat een eeuw later werd geschreven, door Johann Matthäus Meyfart (1590-1642). Van hem is (zie Gezang 264 Jeruzalem, o stad zo hoog gebouwd) het bekende:

Jerusalem du hochgebaute Stadt,
wollt’ Gott ich wär in dir!

De Engelse anonymus schreef:

Hierusalem my happie home
Would God I were in thee...

In de oorspronkelijke tekst wordt gezinspeeld op de legende dat "Saint Ambrose" en "Saint Augustine" samen in beurtzang het "Te Deum" geïmproviseerd zouden hebben. Ook worden "old Simon and Zachary" genoemd: de twee van wie, mèt het "Magnificat" van Maria, lofzangen in het evangelie van Lucas staan. En er wordt gesproken van...

... blessed Saints whose harmony
in every street does sing.

Elke straat namelijk van het nieuw Jeruzalem!

Bij het vertolken van het oude Engelse lied in hedendaags Nederlands heb ik Ambrosius getipt als auteur van het "Te Deum", Simeon en Zacharias vermeld samen met Maria, Gregorius ingevoegd vanwege het Gregoriaans, Johannes genoemd die tenslotte in de Apocalyps één grote hymne heeft nagelaten, en voorts "the blessed Saints" breedvoerig uitgewerkt op een manier die de vier eeuwen overbrugt waardoor wij van F.B.P. gescheiden zijn! Mijn strofen 18, 19 en 20 parafraseren het simpele "gezegende heiligen" van de oorspronkelijke tekst. De tekst in het Liedboek is geheel gelijk aan die welke al in De Tale Kanaäns (Haarlem 1963, blz. 107) stond."

Discussiepunten bij de tekst

a. Racisme

In 2016 pleitte Tom Mikkers ervoor dit lied bij een eventuele tweede druk van het Nieuwe Liedboek te verwijderen omdat enkele regels opgevat kunnen worden als racistisch. Op de website Nieuwwij (7 juli 2016) schreef hij:

"Het lied Jeruzalem, mijn vaderstad is eigenlijk een vertaling van een Engelse hymne uit de zestiende eeuw. Het lied is een lofzang op de heilige stad Jeruzalem die aan het einde der tijden haar poorten opent voor de verdrukten en de vernederden. De strofe met "negers met loftrompetten en Joden met sterren" was door Barnard bedoeld als een navertelling van de oorspronkelijke tekst waarin het gaat om gezegende heiligen. Willem Barnard probeerde zo de eeuwen te overbruggen en het lied dichter bij de tijdgeest te brengen. Waarschijnlijk met de beste bedoelingen heeft hij hij zich hier bediend van beelden en woorden waarvan je – zeker tegen het licht van het felle anti-racisme debat – niet anders kunt dan concluderen dat we hiervan af moeten. Dit soort liederen kun je gewoon niet meer zingen."

In reactie op dit standpunt wordt onder meer betoogd dat de regels de negers met hun loftrompet / de joden met hun ster opgevat moeten worden als actuele voorbeelden van mensen die eeuwenlang zijn vervolgd, maar vooraan gezet worden in het visioen van het nieuwe Jeruzalem.

In 2020 is de discussie over strofe 19 van dit lied opnieuw actueel geworden in relatie tot de wereldwijde aandacht voor racisme en racistisch taalgebruik, onder invloed van de Black Lives Matter-beweging (zie voor uitleg Wikipedia).

b. Vereiste kennis

Om het lied goed te begrijpen is nogal wat kennis van Bijbel en Kerkgeschiedenis nodig. Met die kennis bevat de tekst evenwel enkele eigenaardige zinsneden.

  • Maria, denkend aan de stal,/ zingt het magnificat - maar Maria zong het Magnificat vóórdat ze in de stal terechtkwam. Dit lied beoogt echter geen historisch verslag te geven, maar een visioen van het nieuwe Jeruzalem. In dat nieuwe Jeruzalem zal Maria haar Magnificat zingen.
  • Te Deum zingt Ambrosius / en alle vaders mee, is niet alleen een ongrammaticale zin, maar wekt de suggestie dat Ambrosius de schrijver van het Te Deum zou zijn. Wellicht was de oorspronkelijke tekstdichter uit de 16e eeuw die mening toegedaan, maar Wikipedia meldt anders (geciteerd op 6-7-2016):

De lofzang is ontstaan rond het jaar 400 na Chr., gesteld in ritmisch proza en wordt tegenwoordig toegeschreven aan Nicetas van Remesiana. Legendarisch is het verhaal dat bisschop Ambrosius van Milaan deze tekst in beurtzang met Augustinus zou hebben gezongen ter gelegenheid van diens doop. Het Te Deum wordt daarom ook wel de Ambrosiaanse lofzang genoemd.

Muziek

  • De dubbelmelodie van Evert Egberts stelt de volgende wijze van uitvoeren voor:

Van deze dubbelmelodie is I bestemd om te worden gezongen bij de strofen 1, 4,7, 10, 13, 16 en 19; II bij de strofen 2, 5,8, 11, 14,17 en 20. De beide melodieën worden gelijktijdig gezongen bij de strofen 3, 6, 9, 12, 15, 18 en 21.

  • In Bijbel voor de kinderen (1961) zijn vier melodieën van Gerrit de Marez Oyens afgedrukt, met aanwijzingen van de componist voor de verdeling over de strofen. Het solmisatieschema van de vierde strofe is: 2-1-6-4-7-6-4-2.

Muziekuitgaven

Zie het artikel Zie Hierusalem my happie home (melodie) voor een overzicht van alle (orgel)literatuur en koorbewerkingen van deze melodie.

Hymnologische informatie

Literatuur

Toelichtingen:

  • Arie Eikelboom, Een lied over Jeruzalem : gezang 265, gepubliceerd in: Het nodige overbodige, opgedragen aan W.G. Overbosch ter gelegenheid van zijn 70ste verjaardag, Kampen: Kok, 1989, p. 57-63.
  • Liedboekcompendium: https://www.liedboekcompendium.nl/lied/737-jeruzalem-mijn-vaderstad-6_9_7
  • Met uw instemming 31
  • Muziek & Liturgie okt. 2008, blz.20 (W. Kloppenburg)
  • Henk Schoon, Willem Barnard en Jeruzalem : het beeld van de stad, in: Laetare, 37 (2021) nr. 5, p. 20-27.
  • http://www.wimkloppenburg-hymnologie.nl/lvdk265.htm
  • In wind en vuur - III, p. 683-690
  • Henk Schoon, Ophef over een strofe : Jeruzalem, mijn vaderstad, mijn moederhuis, in: In wind en vuur I, p. 109-115.

Culturele informatie

  • In 2004 schreef Barnard een geheel nieuwe strofe bij de uitvaart van kerkenraadsvoorzitter Ad Voogt; het lied klonk toen in de Utrechtse Domkerk. De tekst van deze strofe '17a' luidt:

Ook Augustinus hoort erbij,
hij zingt met allen mee:
de lofzang zingend bidden wij,
dan bidden wij voor twee.


Jan Marten de Vries schreef er in 2007 een strofe bij, om ook meer recente en nabije heiligen te noemen. Die tekst luidt:

Mandela danst er vogelvrij
en Gandhi spint zijn draad;
en met een lach begroeten zij
wie daar naar binnen gaat.

Tevens schreef hij er, om de psychologische lengte van de 21 strofen van het lied te bekorten, een refrein bij met als tekst Jeruzalem, Jeruzalem, jij bent mijn heerlijk huis. Tekst en zetting zijn te vinden in Eredienstvaardig, 23 (2007) nr. 2, p. 27.

Externe links

  • Zie ook de achtergrondinformatie over het oorspronkelijke lied bij Dick Wursten.