Nun komm, der Heiden Heiland

Dit lied is niet te vinden in één van de veelgebruikte liedbundels.
Mogelijk staat het wel in andere liedbundels. Kijk hiervoor in de infobox rechts, onder het kopje 'Liedbundels'.

Nun komm, der Heiden Heiland Nun komm, der Heiden Heiland
Genre	Strofelied
Herkomst
Taal	Duits
Land	Duitsland
Periode	1524
Tekst
Dichter	Martin Luther
Metrisch	7-7-7-7
Muziek
Melodie	Nun komm, der Heiden Heiland
Herkomst	Erfurt 1524
Solmisatie	2-2-1-4-3-2-3-2
Gebruik
Kerkelijk jaar	Adventstijd Levavi
Liedbundels
Evangelisches Gesangbuch 4

Nun komm, der Heiden Heiland is het artikel over het origineel van het lied in de oorspronkelijke taal. Van dit lied zijn de volgende vertalingen bekend:

• Kom tot ons, de wereld wacht, vertaling van Jan Willem Schulte Nordholt, o.a. LB 433, LvdK Gez 122, GvL 485.
• Christus, kom, der heid'nen Heer, vertaling van Pieter Boendermaker.
• Heiland kom, o kom met haast, vertaling van Henk van 't Veld.
• Nun komm der Heiden Heiland (canon), een vierstemmig canon gebaseerd op de eerste regel van het oorspronkelijke lied, componist Herbert Beuerle, LB 433a.
• Nun komm, der Heiden Heiland (melodie), melodie van het lied uit Erfurt 1524.

Nun komm, der Heiden Heiland is een Adventslied van Martin Luther (1483-1546). Het is een vetaling en bewerking van de adventshymne van Aurelius Ambrosius (340-397), bisschop van Milaan. De Latijnse tekst begint met Veni redemptor gentium. De melodie is afgeleid van de oorspronkelijke Gregoriaanse melodie.

Tekst

Tekst Ambrosius: 1. Veni, Redemptor gentium; Ostende partum virginis; Miretur omne saeculum. Talis decet partus Deo. 2. Non ex virili semine, Sed mystico spiramine Verbum Dei factum est caro, Fructusque ventris floruit. 3. Alvus tumescit virginis. Claustrum pudoris permanet; Vexilla virtutum micant, Versatur in templo Deus. 4. Procedat e thalamo suo, Pudoris aula regia, Geminae gigans substantiae Alacris ut currat viam. 5. Egressus eius a Patre, Regressus eius ad Patrem ; Excursus usque ad inferos Recursus ad sedem Dei. 6. Aequalis aeterno Patri, Carnis tropaeo accingere, Infirma nostri corporis Virtute firmans perpeti. 7. Praesepe iam fulget tuum, Lumenque nox spirat novum, Quod nulla nox interpolet Fideque iugi luceat. 8. Gloria tibi, Domine, Qui natus es de virgine, Cum Patre et sancto Spiritu, In sempiterna saecula.

Werkvertaling: 1. Kom, Redder van de volkeren, maak de geboorte van de Maagd openbaar. Laat de hele wereld zich verwonderen: Zo'n geboorte is God waardig. 2. Niet van mannelijk zaad, maar door een mysterieuze adem werd het Woord van God vlees, en kwam de vrucht van de schoot tot bloei. 3. Het lichaam van de maagd zwelt op, de poort van kuisheid blijft gesloten, de vlaggen van de deugd schitteren, God verblijft in zijn tempel. 4. Hij komt uit zijn slaapkamer, uit de koninklijke hal van kuisheid, de held van de dubbele natuur, ongeduldig haast hij zich op zijn weg. 5. Zijn vertrek leidt van de vader, zijn weg naar huis leidt naar de vader, zijn weg daarheen leidt naar de onderwereld, zijn weg terug naar de troon van God. 6. Gelijk in wezen aan de eeuwige Vader, bewapen jezelf met het teken van overwinning op het vlees, de zwakheid van ons lichaam versterkend met voortdurende kracht. 7. Je wieg straalt al, en de nacht ademt een nieuw licht uit, dat geen nacht zal verduisteren en dat voortdurend schijnt in geloof.

Luther 1524: 1. Nun komm der Heiden Heiland, der Jungfrauen Kind erkannt; deβ sich wundert alle Welt, Gott solch Geburt ihm bestellt. 2. Nicht von Manns-Blut, noch von Fleisch allein von dem Heiligen Geist ist Gottes Wort worden ein Mensch und blüht ein Frucht Weibes Fleisch. 3. Der Jungfraun Leib schwanger ward doch blieb Keuscheit rein bewahrt leuchtt herfür manch Tugend schon, Gott da war in seinem Thron 4. Er gieng aus der Kammer sein Dem Königlichen Saal so rein, Gottt von Art und Mensch ein Held, sein'n Weg er zu lauffen eilt. 5. Sein Lauff kam vom Vater her Und kehrt wieder zum Vater, fuhr hinunter zu der Höll und wieder zu Gottes Stuhl. 6. Der du bist dem Vater gleich führ hinaus den Sieg im Fleisch daβ dein ewig Gotts Gewalt in uns das kranck Fleisch enthalt. 7. Dein Krippen glänzt hell und klar, die Nacht gibt ein neu Licht dar, Dunckel muβ nicht kommen drein, der Glaub bleibt immer im Schein. 8. Lob sey Gott dem Vater gthon, Lob sey Gott seinm eingen Sohn, Lob sey Gott dem Heilgen Geist, immer und in Ewigkeit.

Ontstaan

Nun komm, der Heiden Heiland is geschreven door Martin Luther in 1524 als een vertaling van het lied van Ambrosius Veni redemptor gentium. Vertalingen van de bekende Ambrosius-hymne zijn al voor Luther te vinden, bijvoorbeeld door Heinrich Laufenberg ("Kum Har, Erlöser Volkes Schar", 1418) of door Thomas Müntzer (1524). Een latere Duitse vertaling door Johann Franck ("Komm, Heidenheiland, Lösegeld") werd ook tot op zekere hoogte gebruikt.

Luther volgde met zijn volledig berijmde vertaling van Veni redemptor strikt het origineel, af en toe, bijvoorbeeld in strofe 2 en 6, ten koste van de begrijpelijkheid. Daarmee gaf hij bewust uiting aan zijn respect voor de gezaghebbende vroegkerkelijke tekst, in bewust contrast met de vertalingen van de anderen die hij als "Schwärmer" betitelde. Hij week af van de Ambrosiaanse versmaat door het aantal lettergrepen met één per regel te verminderen. De hymne werd voor het eerst gepubliceerd in Erfurt en Wittenberg in 1524.

Muziek

In het Erfurter Enchiridion geistlicher Gesänge.

Ambrosius heeft waarschijnlijk minstens vier melodieën voor deze hymne nagelaten. De melodie die vandaag wordt gezongen gaat echter terug op een manuscript uit het benedictijnenklooster van Einsiedeln uit 1120, dat mogelijk dateert uit de muzikale bloeitijd van het klooster van St. Gallen rond 900 en is gecomponeerd in de eerste kerktoon. De versie voor gemeentezang, die in 1524 in Erfurt werd gepubliceerd, werd waarschijnlijk door Maarten Luther zelf gemaakt voor zijn tekst. Net als deze versie wordt de versmaat verminderd met de eerste lettergreep van elke regel.

Hymnologische informatie

In het Duitse Evangelisches Gesangbuch zijn vijf strofen van Luthers oorspronkelijke lied opgenomen: 1, 4, 5, 7 en 8 (EG 4).

De Rooms-katholieke bundel Gotteslob bevat als nummer 227 een nieuwe onberijmde vertaling van de tekst van Ambrosius (strofe 1, 2, 4, 7 en 8) van Markus Jenny Komm, du Heiland aller Welt, 1971.

Culturele informatie

Eeuwenlang was het Luther-koraal de belangrijkste lutherse hymne van de adventstijd en het werd ontelbare keren bewerkt voor orgel, koor en andere ensembles, vooral in de barokperiode. Johann Sebastian Bach schreef de koraalcantate Nun komm, der Heiden Heiland (BWV 62), gebaseerd op het koraal in 1724 voor de eerste zondag van advent en gebruikte het eerste couplet al in 1714 voor Nun komm, der Heiden Heiland (BWV 61). Er zijn ook verschillende koraalbewerkingen voor orgel van zijn hand:

• BWV 599 in a-Moll
• BWV 659 in g-Moll
• BWV 660 (Trio super) in g-Moll
• BWV 661 in g-Moll
• BWV 699 in g-Moll

Liederen in Bachs Koraalcantates

Dichter: Martin Luther, Paul Gerhardt, Johann Rist, Cyriakus Schneegaß, Georg Neumark, Johann Heermann, Justus Jonas, Balthasar Kindermann, Martin Moller, Bartholomäus Ringwaldt, Konrad Hubert, Samuel Rodigast, Caspar Neumann, Paul Ebers, Johannes Gigas, Elisabeth Creutziger, Johann Franck, Johann Burchard Freystein, Johann Christoph Rube, Michael Franck, Jakob Ebert, Caspar Ziegler, Johannes Hermans, Ahasverus Fritsch, Christian Keymann, Herzog Albrecht von Preußen, Justus Jonas, Paul Eber, Philipp Nicolai Delen: O Ewigkeit, du Donnerwort · Ach Gott, vom Himmel sieh darein · Christ unser Herr zum Jordan kam · Ach Herr, mich armen Sünder · Meine Seele erhebt den Herren · Wer nur den lieben Gott läßt walten · Was willst du dich betrüben · Wo Gott der Herr nicht bei uns hält · Was frag ich nach der Welt · Nimm von uns, Herr, du treuer Gott · Herr Jesu Christ, du höchstes Gut · Allein zu dir, Herr Jesu Christ · Jesu, der du meine Seele · Was Gott tut das ist wohlgetan · Liebster Gott, wenn wird ich sterben? · Herr Gott, dich loben alle wir · Ach lieben Christen, seid getrost · Herr Christ, der einge Gottessohn · Wo soll ich fliehen hin · Schmücke dich, o liebe Seele · Aus tiefer Not schrei ich zu dir · Mache dich, mein Geist bereit · Wohl dem, der sich auf seinen Gott · Ach wie flüchtig, ach wie nichtig · Du Friedefürst, Herr Jesu Christ · Nun komm der Heiden Heiland · Gelobet seist du, Jesu Christ · Christum wir sollen loben schon · Ich freue mich in dir · Das neugeborne Kindelein · Jesu, nun sei gepreiset · Liebster Immanuel, Herzog der Frommen · Meinen Jesum lass ich nicht · Ach Gott, wie manches Herzeleid · Was mein Gott will, das g’scheh allzeit · Ich hab in Gottes Herz und Sinn · Mit Fried und Freud ich fahr dahin · Erhalt uns, Herr, bei deinem Wort · Herr Jesu Christ, wahr’ Mensch und Gott · Wie schön leuchtet der Morgenstern