Door goede machten trouw en stil omgeven

Dit lied is te vinden in de volgende veelgebruikte liedbundel(s):

Liedboek 2013 511 (a) Liedboek voor de kerken Gezang 398 (a) Weerklank 350 (a)
Mogelijk staat het ook in andere liedbundels. Kijk hiervoor in de infobox rechts, onder het kopje 'Liedbundels'.

Door goede machten trouw en stil omgeven
Vorm	Strofelied
Herkomst
Titel	Von guten Mächten treu und still umgeben
Taal	Duits
Land	Duitsland
Periode	1944
Tekst
Dichter	Dietrich Bonhoeffer
Vertaler	Jan Willem Schulte Nordholt Cor Waringa (Fr)
Metrisch	11-10-11-10
Muziek
Componist	Adriaan C. Schuurman (a) Otto Abel (b) Siegfried Fietz (c)
Melodie	Door goede machten (a)
Solmisatie	6-7-1-2-1-7-6-5-6-4-3 (a) 1-1-2-3-3-4-3-2-1-2-2 (b) 5-1-1-1-1-2-2-3-2-2-1 (c)
Gebruik
Kerkelijk jaar	Jaarwisseling
Thema	Vertrouwen
Liedbundels
Liedboek 2013 511 (a)
Liedboek voor de kerken Gezang 398 (a)
Weerklank 350 (a)
Evangelisches Gesangbuch 65 (b)
Lieteboek 2013 511 (a)
Lieteboek foar de tsjerken 398 (a)

Door goede machten trouw en stil omgeven is een vertaling van het Duitse lied op een tekst van Dietrich Bonhoeffer (1906-1945) Von guten Mächten treu und still umgeben.

Opname beluisteren

• Dorpskerk Eelde:

• Melodie a (Schuurman):

• Melodie a (c.f. in tenor) en eigen zetting gespeeld door Karel van Ingen:

• Henk Lemckert op Orgel Abdijkerk van Loosduinen C.F. in tenor [1]

• Cantorij Emmeloord o.l.v. Co Jongsma-Hoekstra; Dirk Donker, orgel op https://www.liedboekcompendium.nl/lied/511-door-goede-machten-trouw-en-stil-omgeven-4_7_9

Tekst

Woordwolk liedtekst

Het lied heeft 7 strofen. De eerste regels van de 7 strofen:

1. Door goede machten trouw en stil omgeven,

2. Wil nog de oude pijn ons hart vernielen,

3. En wilt Gij ons de bittre beker geven

4. Maar wilt Gij ons nog eenmaal vreugde schenken

5. Laat warm en stil de kaarsen branden heden,

6. Valt om ons heen steeds meer het diepe zwijgen,

7. In goede machten liefderijk geborgen

De woordwolk geeft een indicatie van de taal die in het lied wordt gebruikt.

Ontstaan en inhoud

Hier zijn nog een paar regels, die mij de laatste avonden zijn ingevallen.
Ze zijn een kerstgroet voor jou, onze ouders en zuster.

Met deze woorden voegde Dietrich Bonhoeffer zijn beroemd geworden gedicht “Door goede machten trouw en stil omgeven” bij de brief die hij vanuit gevangenschap stuurde aan zijn verloofde. Drie maanden later, op 9 april 1945, werd hij door de nationaalsocialisten vermoord.

Von guten Mächten treu und still umgeben,
behütet und getröstet wunderbar,
so will ich diese Tage mit euch leben
und mit euch gehen in ein neues Jahr.

Noch will das alte unsre Herzen quälen,
noch drückt uns böser Tage schwere Last.
Ach Herr, gib unsern aufgeschreckten Seelen
das Heil, für das du uns geschaffen hast.

Und reichst du uns den schweren Kelch, den bittern
des Leids, gefüllt bis an den höchsten Rand,
so nehmen wir ihn dankbar ohne Zittern
aus deiner guten und geliebten Hand.

Doch willst du uns noch einmal Freude schenken
an dieser Welt und ihrer Sonne Glanz,
dann wolln wir des Vergangenen gedenken,
und dann gehört dir unser Leben ganz.

Lass warm und hell die Kerzen heute flammen,
die du in unsre Dunkelheit gebracht,
führ, wenn es sein kann, wieder uns zusammen.
Wir wissen es, dein Licht scheint in der Nacht.

Wenn sich die Stille nun tief um uns breitet,
so lass uns hören jenen vollen Klang
der Welt, die unsichtbar sich um uns weitet,
all deiner Kinder hohen Lobgesang.

Von guten Mächten wunderbar geborgen,
erwarten wir getrost, was kommen mag.
Gott ist bei uns am Abend und am Morgen
und ganz gewiss an jedem neuen Tag.

Dietrich Bonhoeffer (1944)

Muziek

Muziekuitgaven

• Vierstemmige zetting, c.f. in tenor (PDF) door Henk Lemckert (liedboekzettingen.nl).

Bonhoeffers oudejaarsgedicht Von guten Mächten treu und still umgeben is door componist Alexander Prins bewerkt tot de Bonhoeffer-cantate. Deze is op 31 december 2006 voor het eerst uitgevoerd. Alexander Prins schreef de cantate in Bachstijl. Prins over zijn compositie: “Warmte en geborgenheid midden in pijn en verlatenheid, dat was wat mij als eerste trof. Dit lied is ontstaan uit een waarachtige verhouding van mens tot mens en van God en mens, ten tijde van onderdrukking en gevangenschap.” Te beluisteren via IKON.

Zie Door goede machten (melodie) voor een overzicht van alle (orgel)literatuur en koorbewerkingen van deze melodie.

Hymnologische informatie

De vertaler Jan Willem Schulte Nordholt heeft de volgende toelichting bij het lied geschreven: "Men kan dit lied niet ten volle begrijpen, zonder te weten met hoeveel moed en zelfverloochening de dichter jarenlang door de diepten van het lijden is gegaan. Zelf zou hij het niet hebben willen zeggen zo, maar ik heb vertalende, speciaal bij de strofen 2 en 3, de gedachte aan Gethsémané niet van mij af kunnen zetten. Trouwens, is niet, hoe men verder ook links of rechts interpreteert, het leven van Bonhoeffer in de eerste plaats gestempeld als een imitatio Christi.

Het herdenken, waarvan hij schrijft in strofe 4, is hem niet gegeven geweest, hij heeft het weerzien, in strofe 5 verlangd, niet meer mogen beleven. Maar hij heeft, en dat lijkt mij de kern, geloofd, dat geen verstikkend zwijgen tenslotte de lofzang zou kunnen beletten. Zijn vertrouwen is zo simpel en volkomen, zoals het in het slot van het lied wordt beleden, dat het de tijd vervult, dat het bewijst hoezeer voor deze getuige van Christus God tenslotte niet verborgen bleef"

(Bron: Compendium bij de 491 gezangen uit het Liedboek voor de kerken)

In de laatste strofe is de vertaler wat minder zorgvuldig geweest: In het zevende vers lezen/zingen we: "In goede machten liefderijk geborgen / verwachten wij getroost wat komen mag." Het Duitse woord 'getrost' betekent echter niet 'getroost', maar 'vol goede moed'. Dit woord verschilt van het 'getröstet' in strofe 1. De strekking van deze zin in strofe 7 is dus: "vol vertrouwen wachten wat er ook gebeurt". Cor Waringa maakte de Friese vertaling: Troch goede machten trou en stil behoede

Literatuur

Toelichting:

• Liedboekcompendium: https://www.liedboekcompendium.nl/lied/511-door-goede-machten-trouw-en-stil-omgeven-4_7_9

Culturele informatie

Het lied is breed verspreid en er zijn verschillende melodieën bij gemaakt. In 2021 werd door de Evangelische Kirche Deutschland (EKD) een verkiezing georganiseerd van de populairste kerkliederen, met het oog op het nieuw te verschijnen liedboek. Dit lied eindigde bij de uitslag in 2023 op nummer 1. Er zijn twee gangbare melodieën in Duitsland. De eerste is van Otto Abel uit 1959 (Evangelisches Gezangbuch, lied 65). En de meest populaire versie in Duitsland is de melodie uit 1970 van Siegfried Fietz. Deze komt niet voor in het zogeheten Stammteil dat in alle Bundesländer hetzelfde is, maar wel in verschillende regionale uitgaven van het Evangelisches Gesangbuch: Regionalausgabe Bayern-Thüringen, Nummer 637; Regionalausgabe Württemberg, Nummer 541 (Strophen 1, 5 und 6); Regionalausgaben Rheinland-Westfalen-Lippe und Reformierte Kirche, Nummer 652.

Hymnoloog Jürgen Henkys schrijft dat de melodie van Siegfried Fietz in de stijl van de populaire muziek (Sacro-Pop) niet alleen bij de jongere generaties favoriet is. De voornaamste reden waarom deze niet in het Stammteil is opgenomen is de keuze van Fietz om de zevende strofe als keervers te gebruiken op een paar plaatsen tussen de andere strofen. Dat verstoort de theologische-poetische dynamiek, omdat het motto hierdoor de geloofsweg door de strofen heen teveel domineert. (Bron: Jürgen Henkys: Von guten Mächten treu und still umgeben. In: Hansjakob Becker u. a.: Geistliches Wunderhorn. C. H. Beck, München 2001, ISBN 3-406-48094-2, S.461.)

• Melodie van Otto Abel (1959) in het Evangelisches Gesangbuch, lied 65:

• Melodie van Siegfried Fietz (1970):

Externe links

• Website van het Bonhoeffer Werkgezelschap
• Artikel over Bonhoeffer op Wikipedia.
• Duitse toelichting bij de strofen van het lied
• Artikel over het lied op Liedboekcompendium.

Dit artikel voldoet aan de kwaliteit en uitgangspunten die gelden voor de informatie op Kerkliedwiki. Meer van dit soort artikelen staan in de Etalage.