Kerkliedwiki bundels.png
Kerkliedwiki wijst je de weg naar meer dan 10.000 liederen!

Tips nodig? Zo kun je een lied zoeken. Hier vind je een overzicht van alle liedbundels.
Wil je ons werk steunen? Hier vind je meer over doneren of koop onze unieke Ubi-cari-tas.

Meer weten of vragen over Kerkliedwiki? info@kerkmuzieknetwerk.nl
Kerkliedwiki bundels.png Kerkliedwiki wijst je de weg naar meer dan 10.000 liederen! Tips nodig? Zo kun je een lied zoeken. Hier vind je een overzicht van alle liedbundels.

Op Liturgiewerkplaats.nl bieden we je inspiratie en concrete tips rond kerkmuziek en vieren Abonneer je op de nieuwsbrief.

Wil je ons werk steunen? Hier vind je meer over doneren of koop onze unieke Ubi-cari-tas. Meer weten of vragen over Kerkliedwiki? info@kerkmuzieknetwerk.nl

Hoe helder staat de morgenster

Uit Kerkliedwiki
Versie door Jaap Kamphorst (overleg | bijdragen) op 3 apr 2024 om 21:54 (Hymnologische informatie)
(wijz) ← Oudere versie | Huidige versie (wijz) | Nieuwere versie → (wijz)
Ga naar: navigatie, zoeken
Dit lied is te vinden in de volgende veelgebruikte liedbundel(s):
Liedboek 2013 518 Liedboek voor de kerken Gezang 157 Zingt Jubilate 236
Mogelijk staat het ook in andere liedbundels. Kijk hiervoor in de infobox rechts, onder het kopje 'Liedbundels'.
Hoe helder staat de morgenster
Vorm Strofelied
Herkomst
Titel Wie schön leuchtet der Morgenstern
Taal Duits
Land Duitsland
Periode 1597
Tekst
Dichter Philipp Nicolai
Vertaler Jan Willem Schulte Nordholt
Cor Waringa (Fr)
Bernard Smilde (Fr)
Bijbelplaats Psalm 45
Hooglied
Matteüs 2:1-12
Johannes 6:31-35
Johannes 15:1-8
2 Petrus 1:19
Openbaring 1:8
Openbaring 2:17
Openbaring 2:28
Openbaring 21:6
Openbaring 22:13
Openbaring 22:16
Metrisch 8-8-7-8-8-7-2-2-4-4-4-8
Muziek
Componist Philipp Nicolai
Melodie Wie schön leuchtet der Morgenstern
Solmisatie 1-5-3-1-5-6-6-5
Gebruik
Kerkelijk jaar Epifanie
Voleinding
Liturgie Maaltijd van de Heer
Liedbundels
Liedboek 2013 518
Liedboek voor de kerken Gezang 157
Zingt Jubilate 236
119 Gezangen 58
Colours of Grace 127
Gezangboek EBG 129
Filippus Liederenboek 45
Lieteboek 2013 518
Lieteboek foar de tsjerken 157
Hervormde Bundel 1938 251
Geestelijke Liederenschat 1935 483

Hoe helder staat de morgenster is een vertaling van het lied met tekst en muziek van Philipp Nicolai (1556-1608) Wie schön leuchtet der Morgenstern. De vertaling is van Jan Willem Schulte Nordholt.

Opname beluisteren

  • Henk Lemckert op Orgel Abdijkerk van Loosduinen C.F. in tenor [1]
  • Oorspronkelijke lied in het Duits door Osnabrücker Jugendchor van de Dom St. Petrus in Osnabrück:

Tekst

De tekst heeft een bijzondere metrische opbouw. Door de afwisseling van enkel korte regels met langere ontstaat een beeld: wanneer de tekst gecentreerd wordt gezet, is een kelk zichtbaar. Symbool van de Avondmaalsbeker. De tekst van strofe 1:

Hoe helder staat de morgenster,

en straalt mij tegen van zo ver,
de luister van mijn leven.
Komt tot mij, zoon van David, kom,
mijn Koning en mijn Bruidegom,
mijn hart wil ik U geven.
Lieflijk,
vriendlijk,
schoon en heerlijk,
zo begeerlijk,
mild in 't geven,
stralend, vorstelijk verheven.

Gecentreerde tekst als kelkvorm

Inhoud

Het lied wordt getypeerd als een mystiek bruidslied. Het beeld achter dit hele lied (en ook achter dat andere lied van hem: Wachet auf, ruft uns die Stimme) is dat van de geestelijke bruiloft. Het is een liefdesverklaring van de bruid aan de bruidegom. De bruid is de ziel van de gelovige, de bruidegom is Christus.

Het koraal bestaat uit zeven versen:

  1. Wie Schön Leuchtet Der Morgenstern
  2. Ei Mein Perle, Du Werte Kron
  3. Geuß Sehr Tief In Mein Herz Hinein
  4. Von Gott Kömmt Mir Ein Freudenschein
  5. Herr Gott Vater, Mein Starker Held
  6. Zwingt Die Saiten In Cythara
  7. Wie Bin Ich Doch So Herzlich Froh

Muziek

Muziekuitgaven

  • Koorbewerking door Michael Praetorius.
  • Een orgelbewerking van het koraal door Dietrich Buxtehude, BuxWV 223:
  • Twee orgelbewerkingen van dit koraal van Johann Sebastian Bach, respectievelijk BWV 739 en BWV 763.
  • Een orgelbewerking van het koraal door Johann Pachelbel
  • Een voorspel voor dit koraal door Niels Gade

Zie het artikel Zie Wie schön leuchtet der Morgenstern (melodie) voor een overzicht van alle (orgel)literatuur en koorbewerkingen van deze melodie.

Hymnologische informatie

met beginregels

  1. Hoe blinkt g', o mogernster, zo schoon
  2. Gij parel aan des Vaders kroon
  3. Gods troon ontvloeit een glanzend licht
  4. Hoe is mijn hart in U verblijd

met beginregels

  1. Hoe helder straalt de morgenster
  2. Gij, Edelsteen en Koningskroon!
  3. O, Gij, mijn Heer en God alleen

Literatuur

Toelichtingen:

  • Liedboekcompendium: https://www.liedboekcompendium.nl/lied/518-hoe-helder-staat-de-morgenster-4_8_5
  • Ignace de Sutter: De Dienst van het Lied, blz.94
  • Organist & Eredienst, jan.1996, blz.265 (Mieke Breij/Klaas Tjitte de Jong)
  • Pieter Endedijk: Opstapcurcus voor kerkorganisten deel 2, blz.51
  • Organist & Eredienst, dec.1997, blz.245 (Wim Pendrecht/Wim Kloppenburg)
  • Liederkunde zum Evangelischen Gesangbuch 4-42 (Joachim Stalmann)
  • Geistliches Wunderhorn, blz.146 (Hermann Kurze)
  • Arie Eikelboom, Hymnologie V, blz.176-190
  • Willem Mudde: Het koningspaar der kerkliederen, verschenen in: In de hof der evangelische kerkmuziek : bloemlezing van artikelen en voordrachten van Willem Mudde, p. 128-140.

Culturele informatie

Het koraal is door andere componisten gebruikt in hun composities, zoals bijvoorbeeld:

  • Een cantate van Johann Sebastian Bach, zie Wie schön leuchtet der Morgenstern (BWV 1)
  • Twee orgelbewerkingen van Johann Sebastian Bach, respectievelijk BWV 739 en BWV 763
  • Een orgelbewerking van Dietrich Buxtehude (1637-1707), "Wie schön leuchtet der Morgenstern" (BuxWV 223)
  • Een orgelbewerking van Johann Pachelbel.

In het najaar en de winter van 1597/1598 woedde in het Duitse Westfalen een hevige pestepidemie. In de stad Unna moest de plaatselijke pastor, Philipp Nicolai, in die periode zo'n 1400 gemeenteleden begraven. Ook in zijn kennissenkring vielen slachtoffers. Om zijn gemeente en zichzelf in deze apocalyptische tijd te troosten schreef hij uitvoerige meditaties, waaraan hij vier liederen toevoegde, waaronder Hoe helder staat de morgenster. Dit lied groeide uit tot een internationaal geliefd kerklied, dat de eretitel Koningin van het kerklied kreeg. Het is 1599 als Nicolai zijn meditaties en liederen uitgeeft. Hij schrijft: 'omgeven door huizen die met de pest besmet zijn, als het ware belegerd. Ik woon alhaast op het kerkhof, waar dagelijks wel 24, 27, 29, 30 lijken ter aarde worden besteld. Ik gebruik afweermiddelen tegen de pest.' Een paar maanden later schreef hij: 'De pest is voorbij en door Gods genade ben ik goed gezond. Gedurende de pesttijd heb ik alle strijd (tegen Calvinisten en Rooms-Katholieken) terzijde gezet en mij gewijd aan mijn gebeden en over het goed nadenken over het eeuwige leven'. Welnu, deze context leverde dit lied op en plaatst de huidige situatie van de COVID-19 pandemie in historisch perspectief. [Bovenstaande tekst van Arie de Bruijn is ontleend aan - en enigszins geparafraseerd - 'Musica Sacra : tijdschrift voor kerkmuziek ', mei 2020, p. 7.]

Externe links